Beluister deze blog als podcast.
Stress is een natuurlijk mechanisme in ons lichaam dat ons helpt in moeilijke situaties.
Als er gevaar dreigt is het handig als je lichaam in opperste staat van paraatheid wordt gezet. Moet je vechten of vluchten? Bij dreigend gevaar of als je ergens van schrikt gaat je bloeddruk omhoog, je hart gaat sneller kloppen, je gaat sneller ademen en wordt er glucose naar de spieren gestuurd zodat je klaar bent voor actie. Je zit in full combat modus. Wat gaat het worden, fight or flight? Ook al is er niet eens een werkelijke dreiging, je staat helemaal strak. Het werkt ook aanstekelijk. Als jij angstig om je heen kijkt of schrikt, gaan bij de mensen om je heen ook direct de alarmbellen af en staan zij ook binnen no-time met de spreekwoordelijke vuisten omhoog. Iemand schrikt van een blaadje dat in haar nek valt en iedereen denkt dat er een aanval van mensetende spinnen is. Superhandig systeem voor de groep. Je kijkt met alle ogen tegelijk en reageert ook met zijn allen om gezamenlijk terug te kunnen slaan. Of het met zijn allen zo snel mogelijk op een lopen te zetten.
De stof die dat regelt is cortisol (samen met adrenaline en noradrenaline). Wanneer de hypothalamus gevaar detecteert wordt er cortisol aangemaakt. Dat activeert je hippocampus die de stress afremt en in je geheugen natrekt of het gedetecteerde gevaar reëel is. Paniekzaaier als de amygdala is, zal er al gauw een negatief label aan geplakt worden. Want weet je nog die ene keer dat er ook niets aan de hand leek te zijn en het toen toch wel erg bleek te zijn? Dat laten we niet nog een keer gebeuren! De positieve herinneringen en kennis worden voor het gemak even overgeslagen.
Ondertussen is er naast cortisol ook adrenaline aangemaakt. De adrenaline zorgt er voor dat je de gebeurtenissen als het ware in slowmotion ervaart doordat je hartslag en ademhaling versnellen. Je bent scherp en gefocust.
Cortisol heeft wat bronnen nodig van je lichaam om alle systemen aan te zetten. Dus schakelt het wat andere systemen uit. Groei bijvoorbeeld. En het immuunsysteem. De spijsvertering gaat even uit (vandaar dat weke gevoel in je buik). Heb je op dat moment even niet nodig. Je moet nu overleven! Er dreigt gevaar! Denk je.
Veel van de stressreacties stellen niet veel voor en veel meer reacties zijn niet gebaseerd op werkelijk gevaar. Maar omdat ons brein zo ouderwets is handelt het nog steeds als een Neanderthaler. Sterker nog, het fight or flight-mechanisme bleek honderden miljoenen jaren al bij vissen actief. En dat stuurt ons nog steeds dagelijks aan.
In dagelijkse situaties is de stressreactie helemaal niet vervelend. Natuurlijk als er echt gevaar dreigt en je echt moet vluchten, wegduiken of vechten. Ook in het dagelijks verkeer is het handig als je snel reageert of als je iets af moet krijgen. Samen met endorfine kan je in korte tijd bergen werk verzetten. En als dat van korte duur is, is dat helemaal geen probleem.
Maar je amygdala is een druk baasje. Die zit je de hele dag samen met de hippocampus en de hypothalamus gek te maken. Allemaal gevaar! Wat zullen die mensen wel niet van je denken? Krijg je je werk wel af? Straks word je ontslagen! Straks gaat het mis! Wat zei die collega daar nou? En wat betekent die blik van je baas? Kan je je werk eigenlijk wel aan? Niet hè? Zou je niet eens ander werk gaan doen? Je angsten doen hun werk goed. Met het huidige gevaar op de werkvloer kan het zo zijn dat je de hele dag onder spanning staat.
Cortisol houdt het vrijkomen van oxytocine tegen. Je wordt dus minder empathisch, minder vrijgevig en minder leuk voor je omgeving. Je zorgt eerst voor jezelf, even niet voor anderen.
Zit je teveel links onderin het Johari window, in je façade, ben je teveel een rol aan het spelen. Dat levert stress op. Heb je te weinig aandacht voor de rechterkant van het klavertje vier (Doen waar je goed in bent), moet je er teveel energie in stoppen en moet je voldoen aan onhaalbare eisen. Ook dit leidt tot stress. De mooie plaatjes en berichten van al je ‘vrienden’ op Facebook, instagram, Twitter en LinkedIn kunnen je zomaar doen denken dat jij de enige bent die in zijn pyjama zit te Netflixen. Weer krijg je dat gevoel dat je er meer uit moet halen. Weer stress.
Duurt dit te lang gaat het tot klachten leiden. Dan wordt cortisol serieus naar spul.
Cortisol remt je dopaminesysteem, waardoor je de kick van pleziertjes niet meer ervaart. Dit maakt je vlakker, chagrijniger en uiteindelijk neerslachtig.
Een langdurige hoog niveau cortisol zorgt ervoor dat je hippocampus overwerkt raakt en de stressreactie niet meer af kan remmen. Daardoor gaat je amygdala nóg sneller en heftiger reageren op impulsen. Je ziet overal gevaar, reageert daar meteen hevig op en bent constant nerveus. Dat leidt tot ‘moderne’ gevaren als ‘fear of missing out’, de bekende ‘wat zullen ze wel niet van me denken’, ‘dat kan hij toch niet maken’ en ‘is dit wel de juiste keuze’. Tot aan ‘is dit het nou’ en ‘wat wil ik nou eigenlijk’. Allemaal negatieve emoties die opnieuw de hypothalamus aanwakkeren en nieuwe stressreacties veroorzaken.
En in een maatschappij met een eindeloze hoeveelheid impulsen, die vooral grotendeels totaal irrelevant zijn kan je hoofd flink druk zijn.
Je kunt gewend raken aan stress. Als je continu gespannen bent dan valt het niet op als er echt gevaar dreigt, omdat je de emoties die je ervoor waarschuwen niet herkent.
Je lichaam kan de paraatstand maar een beperkte tijd volhouden. Als je stressniveau te lang te hoog is krijg je fysieke klachten. Je spieren, maar ook je bloeddruk en je hart gaan protesteren. Doordat je spijsvertering, je immuunsysteem en je groei op een laag pitje staan krijg je ook andere gezondheidsklachten. Je bent vatbaarder voor ziektes en vaker verkouden.
Deze psychische en fysieke klachten leiden uiteindelijk tot een burn-out. Als je zelf niet verandert dan regelt je brein dat wel voor je. Je kan niet meer hetzelfde doen als gisteren. Je bent ziek.
Dat is niet leuk. Wel kan er iets goeds uit komen. De burn-out kan de wake-up call zijn. De mensen die een burn-out aanpakken om hun leven drastisch anders in te richten komen er veel beter en ook gelukkiger uit. Meer assertiviteit, meer bewustzijn en meer gezond egoïsme zijn onderwerpen die beetgepakt moeten worden.
Daarover later meer.
Groeten,
Frank
Meer over dit onderwerp:
Over een balans en een weegschaal
Over stress, rust, ontwikkeling en heel veel boeken en blogs
Over hoe je je tijd dubbel kunt besteden
Over het maken van keuzes voor een leuker leven
Deze post (of een bewerking daarvan) is onderdeel van mijn boek ‘En nu echt!’.
